گوهر کمال

بسم الله الرحمن الرحیم

شناخت در کلام پروردگار:

براي بررسي علم شناخت به خصوص بر اساس دين مبين اسلام، بايد در ابتدا کلام وحي را مد نظر قرار داد و بررسي کرد که خداوند متعال شناخت را چگونه معرفي کرده است. خداوند متعال در قرآن کريم انسان‌ها را به شناخت دعوت مي‌کند. در قرآن کريم آيات زيادي هست که داراي عبارت‌هايي مانند تعقلون، تتفکرون، يتدبرون و يتذکرون و ... مي‌باشند و اين آيات درباره فکر کردن و اهميت آن صحبت مي‌کنند.

اين همه در قرآن امر به نظر هست، امر به تفکر و تدبر هست، و تعبيراتي از اين قبيل. «قل انظرُوا مَا ذَا في السمَوَتِ وَ الاَرْضِ وَ مَا تُغْني الاَيت وَ النُّذُرُ عَن قَوْمٍ لا يؤْمِنُونَ» (يونس، 101) : به اين مردم بگو نظر کنيد، (نظر يعني فکر کردن) فکر کنيد، در اين آسمان‌ها و زمين چه چيزهايي هست بشناسيد. (مطهري، 1389) با مطالعه آن‌ها به مبدأ جهان هستي آشناتر و نزديکتر شويد... ايمان نتيجه مطالعه جهان آفرينش است يعني اين کار بدست خود شما است. (مکارم شيرازي، 1374).

خداوند متعال در آيات ديگري نيز انسان‌ها را دعوت به تفکر و تدبر در آفرينش و نظام پيچيده و شگفت انگيز هستي، کرده است.

«قل سِيرُوا في الاَرْضِ فَانظرُوا کيف بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ ينشِي النَّشأَةَ الاَخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلي کلِّ شيءٍ قَدِيرٌ» (عنکبوت، 20 ) : بگو، در زمين سير کنيد و بنگريد خداوند چگونه آفرينش را آغاز کرده؟ سپس خداوند (به همين گونه) جهان آخرت را ايجاد مي‌کند، خداوند بر هر چيز قادر است.

«أَ فَلا ينظرُونَ إِلي الابِلِ کيف خُلِقَت (17) وَ إِلي السمَاءِ کَيف رُفِعَت (18) وَ إِلي الجِْبَالِ کَيف نُصِبَت (19) وَ إِلي الاَرْضِ کَيف سطِحَت (20) فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنت مُذَکرٌ (21)»(غاشيه) : آيا آنها به شتر نمي‌نگرند چگونه آفريده شده؟ و به آسمان نگاه نمي‌کنند که چگونه بر پا شده؟ و به کوه‌ها که چگونه در جاي خود نصب گرديده؟ و به زمين که چگونه مسطح گشته و گسترانيده شده است؟ پس تذکر ده تو فقط تذکر دهنده‌اي. (اشاره به حضرت محمد(ص) )

در آيات مورد بحث سخن از کليد اصلي وصول آنهمه نعمت‌ها که «معرفه الله» است آمده، و با ذکر چهار نمونه از مظاهر قدرت خداوند، از خلقت بديع خدا، و دعوت انسان به مطالعه درباره آن‌ها راه ورود به بهشت را نشان مي‌دهد. ناگفته پيدا است منظور از نظر در جمله «افلا ينظرون» نگاه کردن عادي نيست، بلکه نگاهي است توأم با تفکر و انديشه و دقت. انديشه در اين نعمت‌هاي گوناگون، خواه ناخواه انسان را به شکر منعم وامي دارد، و شکر منعم او را به معرفت الله و شناخت خالق نعمت دعوت مي‌کند. (مکارم شيرازي، 1374).

منابع :

قرآن کریم

تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی

مطهري , مرتضي, مسأله شناخت , انتشارات صدرا, 1389